MENGENAI BAHASA [SANG JATI ] DUSUN

Bahasa atau dialek yang digunakan oleh orang-orang Sang Jati Dusun di daerah-daerah Belait dan Tutong adalah serupa kecuali pada loghat dan sedikit perkataan yang berbeza jika dibandingkan dengan dialek yang digunakan oleh lain-lain puak di negara ini sepertinya puak Melayu Brunei, Murut, Belait, Tutong dan Kedayan manakala puak Bisaya mempunyai dialeknya yang tersendiri yang hampir serupa dan mudah difahami oleh orang Sang Jati jika digunakan di dalam percakapan biasa.

 a) Perbezaan perkataan:
Antara perkataan-perkataan Sang Jati yang berbeza ialah seperti perkataan Melayu "nenas" yang disebut sebagai "pisang" di kawasan Ukong dan Bukit Udal sementara di lain kawasan ianya disebut sebagai
"basung".

Basung

Ramaok

Sejenis umbut palma yang dikenali dalam bahasa Melayu sebagai "umbut bengkala"  disebut sebagai "punu labong" di kawasan Ukong dan Bukit Udal tapi disebut sebagai "punu ramok" di beberapa tempat yang lain.  Perkataan "barang-barang" dalam bahasa Melayu boleh saja disebut sebagai "inda-inda" bagi mereka yang tinggal di kawasan Telisai sementara di kawasan-kawasan Bukit Sawat dan Sukang ianya disebut sebagai "karuban". Namun begitu perkataan "inda-inda" pernah digunakan oleh orang-orang tua di kawasan Kg Merangking dahulu tapi kemudiannya tidak dipakai lagi sekarang.

Contoh-contoh lain:

   SJD Bkt Sawat               SJD Bkt Udal           Bahasa Melayu



      sidan                                     tian*                         perut

      tian                                       tian*                          bunting

      lenggayo                              ngalalan                     jalan

      ngimot                                  ngamasak                   masak
 
      nguno                                   ngkuro                        kenapa

      kedan                                    kaduan**                    lusa

      kaduan                                  kaduan**                   keguguran
    
      tukal                                       ngiri***                    nipis isi

      ngiri                                       ngiri***                    kurus (badan)



    [  * Tian boleh saja bermakna "perut" atau "bunting/mengandung" bagi SJD Bukit Udal dan beberapa kawasan tertentu tapi bermakna "bunting/mengandung" saja bagi SJD Bukit Sawat.

    ** Kaduan  boleh saja bermakna "lusa" atau "keguguran" bagi SJD Bukit Udal dan beberapa kawasan tertentu tapi bermakna "keguguran" saja bagi SJD Bukit Sawat.

    *** Ngiri bagi SJD Bukit Udal boleh ada dua makna, iaitu "nipis isi" dan "kurus" namun di kawasan Bukit Sawat  ada perkataan berbeza bagi  perkataan-perkataan tersebut iaitu "tukal" dan "ngiri".

Hal di atas tentu sekali ada faktur penyebabnya. Huraiannya jika ada adalah diluar skop blog ini. Penulis ]


b) Perbezaan loghat:
Sesuatu yang unik terdapat di kalangan kaum Sang Jati Dusun adalah penggunaan loghat yang berbeza-beza misalnya di antara penduduk asli Kampong Bukit berbanding dengan penduduk kawasan-kawasan Bukit Udal, Bukit Sawat atau Sungai Liang. Ianya ketara ditunjulkan melalui penekanan suara dan alunan irama sewaktu mereka bercakap.

Paling ketara adalah tentang bunyi huruf "r" pada setiap perkataan yang digunakan oleh mereka yang tinggal di kawasan  Liang/Lumut dan Telisai sama seperti bunyi asal yang digunakan di dalam Bahasa Melayu baku. Sementara di kawasan yang lain bunyi huruf  "r" agak mendalam sedikit.  Contohnya:


SJD Bkt Sawat        SJD Bkt Udal      SJD Sg Liang            BM

   a(r)o                           a(r)o                       a(rr)o                     ada

   nadi(r)                       nadi(r)                     nadi(rr)                 disediakan     

   (r)angow                  (r)angow                  (rr)angow              dengar

 
[SJD = Sang Jati Dusun, BM = Bahasa Melayu]