PERSAMAAN & PERBEZAAN BAHASA DENGAN BANGSA / PUAK LAIN

Ada terdapat persamaan bahasa di antara SJD dengan lain-lain puak di negara ini. Yang paling ketara ialah persamaannya dengan bahasa orang-orang Kedayan. Selainnya adalah merupakan bahasa-bahasa pinjaman  terutamanya perkataan-perkataan yang berasal dari Bahasa Melayu atau pun Bahasa Inggeris.

Namun begitu banyak perbezaan yang ketara jelas terdapat pada perkataan-perkataan biasa SJD  berbanding dengan bahasa-bahasa kaum etnik lain tempatan di negara ini seperti Bahasa Tutong, Iban dan Belait.


a. Persamaan bahasa dengan puak Kedayan


   SANG JATI DUSUN         KEDAYAN           BAHASA MELAYU

    ajal                                         ajal                                 ajal

  ambit                                      ambit                               arah kedudukan

  ambung                                  ambung                            sombong

   ambuyat                                ambuyat                           sagu masak

   ampai                                    ampai                              letak
    
   ancit                                      ancit                                 sembur

   andang                                  andang                             memang

   angap                                   angap                               gagap

   asang                                   asang                                insang



  baampayan                            baampayan                      berselerak

  badudun                              badudun                           singgah berbual; bertandang

  balagas                                   balagas                             tidak memakai baju

  bagang                                 bagang                              ketul

  bakal                                   bakal                                  bakal

  bakas                                   bakas                                kesan

  bakulut                                 bakulut                             bersimpul tidak menentu

  bala                                      bala                                  bala

  balatak                                   balatak                         sejenis bakul

  banci                                     banci                                benci

 bandul                                   bandul                              bendul

 bangang                                 bangang                            bengang

 bangga                                    bangga                            bangga


 bangkang                               bangkang                          kangkang


 batutur                                 batutur                              bercerita  

 bingking                                 bingking                            kedekut

 bukut                                     bukut                                tumbuk

 buyuk                                    buyuk                                tipu

 buyung                                   buyung                              kembung



cacat                                       cacat                                  cacat

calun                                      calun                                  calun

candu                                      candu                                 candu

cap                                          cap                                     cap

cat                                            cat                                     cat

cuka                                         cuka                                  cuka



 damal                                     damal                                lembab

  dandam                                 dandam                             dendam

  dangki                                    dangki                               dengki



  gagau                                      gagau                                sibuk

 galat                                         galat                                  segan

 gandum                                   gandum                               jagung

 gasa                                        gasa                                    berus

 gauk                                        gauk                                  nakal

 gayal                                       gayal                                   kerdil; lambat membesar

  gimat                                    gimat                                     azimat

 giuk                                       giuk                                       ulat



jalama                                    jalama                                   orang

 jajal                                       jajal                                        nakal

 jalas                                     jalas                                        tunai


 kabaliangan                          kabaliangan                       terkejut

 kabut                                    kabut                                      keruh

 kakai                                    kakai                                      cakar; kais

 kakal                                    kakal                                      masih

 kalanguan                           kalanguan                               jemu, bosan

 kalimut                                 kalimut                                    umpat

 kancang                                kancang                                 kencang; tegang

 kapayas                               kapayas                                  betik

 kasian                                   kasian                                    kasihan

 katuk                                    katuk                                      ketuk

 kaut                                      kaut                                       cedok

 kawan                                 kawan                                     kawan

kawasan                               kawasan                                 kawasan

kawin                                    kawin                                     kahwin

kiamat                                   kiamat                                    kiamat

kikis                                       kikis                                      mengikis

kilung                                      kliung                                  kelong

kipas                                      kipas                                     kipas

kipatkipat                              kipat-kipat                          bergerak ke kiri ke kanan

kisa                                        kisa                                       kisah

kuasa                                      kuasa                                    kuasa


kuat                                         kuat                                     kuat

kudung                                    kudung                                kudung

kukut                                       kukut                                   keruk

kulat                                        kulat                                   kulat

kuli                                           kuli                                    buruh

kulit                                           kulit                                  kulit

kuman                                      kuman                               kuman

kumbang                                  kumbang                           kain sarung

kun                                            kun                                  skirt dalam wanita

kungkung                                  kungkung                        rantai leher berloket

kuning                                       kuning                            kuning

kunu                                            kunu                               kolot

kunun                                          kunun                             konon

kusut                                            kusut                              kusut

kutak                                            kutak                             kotak


lada                                              lada                                lada

ladun                                            ladun                            padi yang ditinggalkan

lain                                               lain                               lain

lajak                                              lajak                             lajak

laju                                                laju                               laju

lakak-lakak                                   lakak-lakak                 berdekah-dekah

lakatan                                          lakatan                        pulut

laku                                                laku                             laku
                   
lalai                                                lalai                             khayal

lalang                                              lalang                         lalang

lambai                                            lambai                        lambai

lambang                                         lambang                     lambang

lambat                                            lambat                        lambat

lambung                                         lambung                     melambung

lambut                                            lambut                        lembut

lampau                                            lampau                       terlalu

lampin                                             lampin                       lampin

lampung                                           lampung                    lampu

langa                                                langa                         bijan

langai                                               langai                        lengang

langap-langap                                  langap-langap           ternganga

langis                                                langis                        habis bersih

langoi                                                langoi                        mendongak

lantang                                              lantang                       lantang

lanyap                                               lanyap                         lenyap hilang

lapang                                               lapang                       lapang

lapas                                                  lapas                         lepas

lapik                                                   lapik                          lapik

lapis                                                    lapis                          lapis
 
lasak                                                    lasak                         botak

latuk                                                    latuk                          ketukan

latup                                                    latup                          letupan

laung                                                   laung                         melaung

laut                                                       laut                            laut

lawan                                                    lawan                        lawan

layak                                                     layak                          layak

layan                                                     layan                          melayan

lidut                                                       lidut                           lambat

lilin                                                        lilin                            lilin

lilit                                                         lilit                             lilit

lilung                                                     lilung                         lelong

limpang-limpang                                  limpang-limpang       berbaring-baring

lumba                                                   lumba                          lumba

limpas                                                   limpas                          terlewat atau terlebih

lintas                                                     lintas                            melalui

lintuk                                                    lintuk                           terkulai

liun                                                       liun                              berkeliling

liwat                                                     liwat                            sukar

luan                                                       luan                             terlampau

luas                                                       luas                              luas

lumpu                                                   lumpu                          lumpuh

lundung                                                lundung                       malas


maap                                                    maap                            maaf

macam                                                 macam                         macam

mahaluk                                               mahaluk                      mahluk

majalis                                                 majalis                         majlis

maju                                                     maju                            maju

maka                                                    maka                            maka

makan                                                  makan                          makan

makbul                                                 makbul                        makbul

makin                                                   makin                          makin

maksud                                                maksud                        maksud

malang                                                 malang                         malang

malas                                                   malas                           malas

manang                                                manang                       menang

manasabah                                           manasabah                  munasabah

mancung                                              mancung                     mancung

mangkali                                              mangkali                    mungkin

mangsa                                                 mangsa                      mangsa

manja                                                    manja                        manja

mantuka                                                mantuka                    kereta

masa                                                      masa                         masa

masin                                                     masin                       masin

mau                                                        mau                          mahu

mayang                                                  mayang                    mayang

mayat                                                     mayat                       mayat; jenazah

minat                                                      minat                       lokek

minit                                                      minit                         minit

miskin                                                   miskin                       miskin

misti                                                      misti                          mesti

mumut                                                   mumut                      reput

mun                                                        mun                         jikalau; namun

mungut                                                   mungut                    memungut

musibah                                                  musibah                  musibah

musim                                                     musim                     musim

muskil                                                     muskil                     musykil

mustahak                                                 mustahak                mustahak; penting

mustahil                                                  mustahil                  mustahil

mutik                                                       mutik                      mengutip



naga                                                        naga                        naga

nahas                                                      nahas                      nahas

nangka                                                   nangka                    nangka

napas                                                      napas                      nafas

napsu                                                      napsu                       nafsu

nasib                                                       nasib                       nasib

ngingis                                                    ngingis                   binasa akibat tergeser

ngilu                                                       ngilu                       ngilu

niat                                                         niat                         niat

nilai                                                        nilai                        nilai

nipis                                                        nipis                       nipis

nujum                                                     nujum                     nujum

nyaman                                                  nyaman                   nyaman

nyanyat                                                  nyanyat                   sering

nyata                                                      nyata                       nyata

nyawa                                                    nyawa                     nyawa



sangal                                                    sangal                       penat

sulap                                                      sulap                         pondok

tabangkalai                                          tabangkalai                terbengkalai
     



b. Bahasa pinjaman dari Bahasa Melayu & Inggeris

Bahasa pinjaman lazim terbit akibat kedatangan atau kemunculan benda atau perkara baru di dalam sesuatu masyarakat. Jadinya hal sedemikian tidaklah dihairankan malahan diterima sepenuhnya demi melengkapi perbendaharaan kata sesuatu bangsa/puak itu sendiri. Misalnya:


SANG JATI DUSUN           BAHASA MELAYU        INGGERIS


komputer                                  komputer                         computer

buk                                            buku                                book

pamadam                                   pemadam                        eraser

talipun                                       telefon                             telephone

sujar                                          askar                                soldier

rambutan                                  rambutan                          rambutan

tuslait                                       lampu picit                       torchlight

radio                                         radio                                radio     

sakula                                       sekolah                            school

anting-anting                            anting-anting                   earrings

batu                                           batu                                  miles

mitar                                         meter                                metres

inci                                            inci                                  inch

pas                                            lulus                                 pass

nas                                           jururawat                          nurse

doktor                                      doktor                               doctor                                              

sudu & garpu                          sudu & garpu                    spoon & fork

pinggan                                   pinggan                             plate

galas                                        gelas                                 glass 

sanduk                                     senduk                              ladle



c. PERSAMAAN & PERBEZAAN DENGAN BAHASA KAUM ETNIK LAIN

Ada terdapat persamaan dan juga perbezaan ketara di antara bahasa SJD berbanding dengan bahasa beberapa kaum etnik yang lain.

i) Umpamanya dalam ayat "Siapa nama kamu?"  [B MELAYU]

         Esoi ngaran mu?   [SANG JATI]

         Nayi ngadan jiu?   [TUTONG]

         Sapa nama nuan? [IBAN]

         Nai adin now?       [BELAIT]


ii) Dalam membuat hitungan "Satu dua tiga"   [B MELAYU]

         miso duo talu         [SANG JATI]

         jalo duo  telu          [TUTONG]

         satu  dua   tiga        [IBAN]

         selang debih telau  [BELAIT]

iii) Untuk bertanya "Jalan ke mana kamu?"[B MELAYU]

        manaw li dambo kow? [SANG JATI]

        lakaw ke dambo jiu?  [TUTONG]

        jalai kini nuan? [ IBAN ]

        lakaw li mbah now? [ BELAIT ]